Հետխորհրդային Հայաստանի քաղաքական համակարգի անբաժանելի մաս է դարձել «Գողական մտածելակերպը»։ Խորհրդային և հետխորհրդային ժառանգության մնայուն ազդեցությունը, որը նշանավորվել է կենտրոնացված վերահսկողությամբ, անվերահսկելի կոռուպցիայով, օրենքի գերակայության հանդեպ արհամարհանքով և ավտորիտար ղեկավարության հանդեպ անսասան հարգանքով, խորապես ազդել է Հայաստանի հասարակության էթնիկ, հոգեբանական և քաղաքական աշխարհայացքի վրա: Պետական կառավարման մեջ ինքնորոշման և անկախությանն ուղղված քաղաքական մտածելակերպի բացակայությունը բխում է ոչ միայն համակարգից այլ նաև քաղաքակական հոգեբանությունից, փիլիսոփայությունիվ և արժեքներից, որը խորապես արմատավորված է «Մեծ Եղբոր» գործիչից կախվածությամբ և արտաքին սպառնալիքներից համատարած վախով: Այս մտածելակերպը, որը ձևավորվել է հպատակության և խոցելիության պատմական փորձառությունների հիման վրա, խաթարում է իրական ինքնիշխանության և ինքնավարության ձգտումը՝ հավերժացնելով արտաքին ուժերին ապավինելու և պոտենցիալ թշնամիների միջոցով վախեցնելու ցիկլը:

Եկեք դասակարգենք այն և հասկանանք, թե ինչպիսի համակարգ ենք մենք ժառանգել և ինչու է այս համակարգը կոնֆորտ ներկա իշխանության համար։

1. Կենտրոնացված վերահսկողություն և կոռուպցիա։

Խորհրդային Միության և հետխորհդային կենտրոնացված վերահսկողության և կառավարման համակարգը պարարտ հող ստեղծեց կոռուպցիայի, կուսակցական վերնախավերի և բյուրոկրատների շրջանում: Պետական ռեսուրսները հաճախ յուրացվում էին անձնական շահերի համար՝ հանգեցնելով համատարած կոռուպցիայի և քաղաքական իսթեբլիշմենթի ներսում անպատժելիության մշակույթը: Կոռուպցիայի այս ժառանգությունը պահպանվում է Հայաստանում, որտեղ քաղաքական վերնախավերը շարունակում են շահագործել իրենց դիրքերը՝ ի հաշիվ հանրային բարեկեցության անձնական հարստացման:

2.Պատասխանատվության և թափանցիկության բացակայություն։ Խորհրդային համակարգին բացակայում էին հաշվետվողականության և թափանցիկության մեխանիզմները՝ որոշումների կայացման գործընթացները պատված էին գաղտնիությամբ և անթափանցիկությամբ: Այս հաշվետվողականության բացակայությունը թույլ տվեց կոռուպցիայի անվերահսկելի ծաղկմանը, քանի որ պաշտոնյաները քիչ հետևանքներ էին ունենում իրենց ապօրինի գործունեության համար: Հայաստանում այս համակարգի չի վերացել, ավելին՝ դարձել է քաղաքակական համակարգի և քաղաքական արժեհամակարգի անբաժանելի մաս։Իսկ անպատաժելիությունը դարձել է հպարտության ու ուժի սիմվոլ։

3.Ոչ ֆորմալ ցանցեր և քրոնիզմ։

Խորհրդային Միությունը մեծապես հենվում էր ոչ պաշտոնական ցանցերի և հովանավոր-հաճախորդ հարաբերությունների վրա՝ հասարակության վրա վերահսկողություն պահպանելու համար: Կուսակցական հավատարմությունը և անձնական կապերը հաճախ գերազանցում էին մերիտոկրատիան և իրավասությանը, ինչը հանգեցնում էր քաղաքական համակարգի ներսում բարեկամության և նեպոտիզմի արմատավորմանը: Ոչ ֆորմալ ցանցերի այս ժառանգությունը պահպանվում է Հայաստանում, որտեղ անձնական կապերը և ընկերներին անարդարացի առավելության տրամադրումը, հատկապես նրանց բարձր պաշտոններում նշանակելը անկախ նրանց մասնագիտական որակավորումից, հավերժացնում է անհավասարությունն ու առավելապաշտությունը։

4.Անհատականության պաշտամունք։

Անհատականության պաշտամունքի ժառանգությունը, որը մշակվել է խորհրդային առաջնորդների շուրջ, մնայուն հետք է թողել Հայաստանի քաղաքական համակարգերի վրա, որտեղ գերակշռում են ուժեղ քաղաքականությունը և անհատականացված կառավարումը: Առաջնորդները հաճախ օգտագործում են լեզվական մեթոդներ,քաղաքական հնարավոր բոլոր պանիպուլիացիաներ ինչպիսիք են՝ քաղաքական առասպել ստեղծելը, փառաբանելը և հերոսի պաշտամունքը՝ իրենց անձի շուրջ հեղինակության և լեգիտիմության աուրա մշակելու համար՝ ամրապնդելով հնազանդ վերաբերմունքը և արժեզրկելով ընդդիմությանը որպես այլընտրանք։

5.Լեզվաբանական մանիպուլյացիա։

Լեզվաբանական մտածողությունը հետխորհրդային քաղաքական համակարգերում հաճախ նշանավորվում է լեզվի ռազմավարական օգտագործմամբ՝ հանրային դիսկուրսը վերահսկելու, ընկալումները շահարկելու և գաղափարները ամրապնդելու համար: Հենվելով խորհրդային ժամանակաշրջանի քարոզչության և գրաքննության մարտավարությունից՝ իշխող վերնախավերը կարող են օգտագործել էվֆեմիզմներ, երկխոսություն և օրուելյան լեզու՝ իրականությունը խեղաթյուրելու, այլախոհությունը ճնշելու և իշխանությունը պահպանելու համար: Այս լեզվական մանիպուլյացիան ծառայում է հնազանդ հոգեբանության հավերժացմանը՝ ձևավորելով հասարակական կարծիքը և խեղդելով քննադատական դիսկուրսը:

6.Առողջ ազգայնականության և ինքնության միտումնավոր ոչնչացում։ Կրկնվող թեմա է եղել ինչպես Խորհրդային Միության, այնպես էլ ներկայիս Հայաստանի քաղաքականության մեջ: Այս կանխամտածված ապամոնտաժումը ծառայում է հայերի վճռականության և ճկունության թուլացմանը՝ նրանց ավելի ենթակա դարձնելով արտաքին ազդեցություններին և նրանց պարտադրված պառակտիչ օրակարգերին:

Առողջ ազգայնականությունը, որը արմատավորված է հպարտության, համերաշխության և հավաքական ինքնության զգացումով, էական է Հայաստանի նման փոքր պետությունների համար արտաքին ճնշումներին դիմակայելու և իրենց ինքնիշխանությունը հաստատելու համար: Ուժեղ ազգային ինքնությունը խթանում է քաղաքացիների միասնության և ճկունության զգացումը, ինչը նրանց հնարավորություն է տալիս դիմակայել արտաքին միջամտությանը և պաշտպանել իրենց ազգային շահերը: Ավելին, առողջ ազգայնականությունը ծառայում է որպես պատնեշ պառակտող քաղաքականության և արտաքին մանիպուլյացիայի դեմ, քանի որ այն նպաստում է ներառականությանը, հանդուրժողականությանը և հասարակության մեջ բազմազանության հարգմանը:

Որտեղ գերիշխում են կոռումպացված, ավտորիտար կամ դիսֆունկցիոնալ համակարգերը, ստատուս քվոն պահպանելու փորձերը հաճախ հանգեցնում են լճացման, հետընթացի կամ նույնիսկ հասարակության բարեկեցության վատթարացման: Նման համակարգերին բնորոշ արմատացած շահերն ու ուժային դինամիկան հավերժացնում են անհավասարությունը, անարդարությունը և համակարգային անարդարությունները՝ ի վերջո խաթարելով հասարակության կայունությունն ու բարգավաճումը:

ԻՆչո՞ւ այս համարգից չհրաժարվեց Նիկոլը։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը Հայաստանում իշխանության եկավ նախորդ ռեժիմի արմատացած կոռուպցիայի և ավտորիտար գործելաոճի դեմ հանրային լայն դժգոհության ֆոնին։ Փաշինյանի իշխանության գալը խթանվեց բարեփոխումների խոստումներով և կոռուպցիայի դեմ պայքարի, թափանցիկության վերականգնման և ժողովրդավարական ինստիտուտների ամրապնդման հանձնառությամբ: Բայց այս ամենը մնաց միայն իր ելույթներում։

Քաղաքական համակարգը հիմնովին փոխելու փոխարեն Փաշինյանի կառավարությունը էլ ավելի խորացրեց ու հարմարվեց այդ համակարգին։ Հարմարվեց թե՞ հարմարեցրեցին։

«Կամ փոխում ես համակարգը, կամ այն ուտում է քեզ» աքսիոմը ներառում է դաժան իրականությունը, որին բախվում են քաղաքական առաջնորդներն ու հասարակությունները, որոնք կողմնորոշվում են իշխանության և կառավարման արմատացած համակարգերում։

Ինչու Նիկոլ Փաշինյանը այդպես էլ չցանկացավ գնալ համակարգային փոփոխությւոնների։ Ստացավ Ուժ և ազդեցություն՝ վերահսկողություն ռեսուրսների, ինստիտուտների և որոշումների կայացման գործընթացների վրա: Կարողանում է ամրապնդել և պահպանել իրենց իշխանությունը՝ ազդեցություն ունենալով քաղաքական, տնտեսական և սոցիալական հարցերի վրա: Կոռուպցիան տալիս է անձնական հարստացման հնարավորություններ, կարող է օգտագործել իր հեղինակության դիրքերը՝ հանելու պետական միջոցները, ապօրինի բիզնես գործարքների մեջ մտնել կամ կաշառք պահանջել բարեհաճության կամ ռեսուրսների հասանելիության դիմաց և այլն։

Այս համակարգը ինքնապահպանման, իշխանություն պահելու և այն լեգիտիմացնելու փայլուն միջոց է։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի վարչակազմում հստակ քաղաքական արժեքների և գաղափարախոսության բացակայությունն վիճաբանության և քննադատության առարկա է դարձել։ Փաշինյանի կողմից ավանդական քաղաքական գաղափարախոսությունների և «իզմերի» մերժումը խթանեց քաղաքական փայլուն մանիպուլիացինիաների։ Առանց քաղաքականության մշակման ուղղորդման համար սահմանված սկզբունքների կամ արժեքների, կառավարման մեջ առկա է անհամապատասխանության և անորոշության վտանգ, որոշումները ավելի շատ պայմանավորված են կարճաժամկետ նպատակահարմարությամբ, քան երկարաժամկետ տեսլականով:

Այս համատեքստում Փաշինյանի կառավարման մոդելը, ըստ երևույթին, առաջնահերթություն է տալիս քաղաքական գոյատևմանը և իշխանության պահպանմանը սկզբունքային առաջնորդության և իրական բարեփոխումների փոխարեն: Խուսափելով համակարգի հետ առճակատվելուց և արմատացած շահերը վիճարկելուց՝ Փաշինյանի վարչակազմը կարող է ձգտել պահպանել իշխանությունը և օգտվել դրանից բխող օգուտներից, այլ ոչ թե հիմնովին վերափոխել քաղաքական դաշտը:

Չէ՞ որ , Հայաստանի ինքնիշխանության գիտակցումը պահանջում է ազատվել արտաքին կախվածություններից և ազդեցություններից, մասնավորապես՝ Ռուսաստանի նման հեգեմոն տերություններից։ Սա պահանջում է Հայաստանի անկախությունը գլոբալ հարթակում հաստատելու, փոխադարձ հարգանքի ու հավասարության վրա հիմնված ռազմավարական գործընկերություն հաստատելու և ազգային շահերը արտաքին միջամտությունից պաշտպանելու համատեղ ջանքերը:

Գործող համակարգից կտրվելը հնարավորություն է տալիս Հայաստանին վերաիմաստավորել իր քաղաքական մոդելը և կառավարման կառուցվածքը՝ իր ժողովրդի ձգտումներին և արժեքներին համապատասխան։ Ընդունելով ժողովրդավարության, թափանցիկության և հաշվետվողականության սկզբունքները` Հայաստանը կարող է ստեղծել քաղաքական համակարգ, որն իսկապես կարտացոլի իր քաղաքացիների կամքը և կպաշտպանի նրանց իրավունքներն ու ազատությունները:

Հայաստանի համար իսկապես ինքնիշխան պետության ճանապարհը նրա ժողովրդի հավաքական ջանքերի և վճռականության մեջ է: Ազգի ապագան կերտելու ընտրությունը գտնվում է իր քաղաքացիների ձեռքերում, որ բոլոր շահագրգիռ կողմերը միասին աշխատեն այս ընդհանուր նպատակի ուղղությամբ:

Ի վերջո, Հայաստանի ապագան որոշելու ընտրությունը նրա ժողովրդինն է: Ընդունելով սեփական ճակատագիրը կերտելու պատասխանատվությունն ու հնարավորությունը՝ մենք կարող ենք ճանապարհ հարթել դեպի ինքնիշխան պետություն, որը կմարմնավորի մեր հավաքական ձգտումները և կծառայի որպես հույսի ու տոկունության փարոս գալիք սերունդների համար հակառակ դեքպում մենք գնում ենք դեպքի անորուշություն։