✍️ Մարտական Եղբայրություն միաբանության անդամ Հրանտ Տեր-Աբրահամյանը գրում է

«Ղարաբաղյան շարժում»-ից հրաժարվելու մասին:

Նախ` թեզեր, որոնք կփորձեմ հիմնավորել:

1. «Ղարաբաղյան շարժում»-ից հնարավոր չէ հրաժարվել:
2. Եթե նույնիսկ հնարավոր է, ապա դա Ադրբեջանի հետ խաղաղության չի բերելու։
3. «Ղարաբաղյան հարցի լուծում» միֆը վաղուց պայթել է փուչիկի պես, բայց հայկական քաղաքական էլիտաները դա չնկատելու են տալիս, քանի որ այլ բան չունեն էլ` առաջարկելու հայ ժողովրդին:
4. Մենք հայ ժողովրդին առաջարկում ենք ոչ թե ուտոպիա, այլ իրականություն, ոչ թե «Ղարաբաղյան հարց», այլ Հայաստանի, ոչ թե միֆական լուծում, այլ անկախության իրական պայքար և Հաղթանակ որպես նպատակ:

Այժմ հերթով: Ինչու հնարավոր չէ հրաժարվել «Ղարաբաղյան շարժում»-ից: «Ղարաբաղյան շարժում»-ը միայն 10 օր է եղել հենց ղարաբաղյան 1988 փետրվարի 20 -ից մինչև մարտի սկիզբ, երբ Երևան մտցվեց սովետական բանակը: Էլ չասած, որ ի սկզբանե, հիմքում եղել է նաև բնապահպանական հարցը: Սկսած այդ պահից «Ղարաբաղյան շարժումն» աստիճանաբար վերածվել է Հայաստանի անկախության և դեմոկրատացման լայն զանգվածային շարժման, փաստացի` Հայկական հեղափոխության: Երբեք Հայաստանում անկախության հարցը լայն աջակցություն չէր ստանա, եթե չլիներ այդ շարժումը:

Եթե չլիներ այդ շարժումը, Հայաստանի անկախությունը լրիվ այլ որակ կստանար: Մոտավորապես այնպիսին, ինչպիսին ստացավ այն հետսովետական երկրներում, ուր հզոր ժողովրդական շարժումներ չեղան Միջին Ասիա, Բելառուս, մասամբ Ադրբեջան: Հայաստանը կանկախանար արտաքին հանգամանքների բերումով, բայց անկախությունը չէր միջնորդվի ու նախապատրաստվի ժողովրդական շարժմամբ ու պահանջով: Լրիվ այլ քաղաքական համակարգ ու ավանդույթներ կձևավորվեին: Հայաստանում իշխելու էին նախկին կոմունիստները, և հաստատվելու էր, հավանաբար, ալիևյան Ադրբեջանից մի քիչ ավելի փափուկ ավտորիտար ռեժիմ: Չէր լինի հրապարակային զանգվածային պայքարի ավանդույթը: Չէր լինի և ինքը` Ն. Փաշինյանը, որպես գործիչ:

2. Այս ամենով հանդերձ, Ադրբեջանի հետ կոնֆլիկտից հնարավոր չէր լինելու խուսափել: Թե ինչ բնույթ, առիթ, ժամկետ, ծավալ կունենար դա, հնարավոր չէ ասել, բայց, մեծ հավանականությամբ, կլիներ: Դա ես փորձել եմ ժամանակին ներկայացնել «Այլընտրանքային պատմության» իմ շարքում, և ոչ թե որպես զուտ ֆենթըզի, այլ որպես հիմնավոր սցենար:

Հայաստան-Ադրբեջան հակասությունն ունի օբյեկտիվ լուրջ հիմքեր, այն ինչ-որ մեկի քմահաճույքը չէ: Առավել կարևոր հիմքը այն սահմաններն են, որոնք 1921 թ-ին ռուս-թուրքական դաշինքով գծվել են Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև : Դրանցով ստեղծված երկուսի անհամաչափությունն ինքնին կոնֆլիկտի օջախ է. Ադրբեջանի համար Հայաստանի նկատմամբ գերակա դիրք հաստատելու մշտական գայթակղության, իսկ հայերի համար Ադրբեջանից վտանգ զգալու պատճառով: Իհարկե միայն սա, ինքնին, կոնֆլիկտի պատճառ չի: Դա այդպիսին է դառնում, երբ ավելանում են պատմական, դեմոգրաֆիական, սոցիալական և տնտեսական գործոնները:

3. Եթե նույնիսկ պատկերացնենք, որ հնարավոր է հրաժարվել «Ղարաբաղյան շարժում»-ից, ապա դա որևէ կերպ չի հանգեցնելու Ադրբեջանի հետ խաղաղության: Ես կարող եմ հասկանալ մարդկանց տարակուսանքը, երբ դեռ 2020 թ-ին ասում էի, թե պատերազմը Ղարաբաղյան չէ, այլ Անկախության, որ լուծվում է ոչ թե Ղարաբաղի, այլ Հայաստանի հարցը, նաև` որ հակամարտությունը միայն հայ-ադրբեջանական չէ: Բայց ես շատ դժվար եմ պատկերացնում, թե այսքանից հետո, այսօր էլ, այս մարդիկ ինչպես կարող են մտածել, որ հրաժարումը «Ղարաբաղի հարց»-ից կարող է բերել խաղաղության:

Վերջին տարիների դեպքերը` երկաթե, կապարե, պողպատե փաստարկներով ապացուցել են, որ Ղարաբաղից հրաժարումը չի բերում խաղաղության, և, հետևաբար, պատերազմը երբեք չի էլ եղել Ղարաբաղյան:

Արդեն մեկուկես տարի է ինչ չկա նաև հայկական Արցախի այն մնացորդը, հանուն որի փրկության իբր հանձնվել էին նոյեմբերի 9-ին: Արդեն շուրջ երեք տարի է, ինչ Հայաստանը Ադրբեջանի մաս է ճանաչել Ղարաբաղը, բայց դրանից չի բխել նույնիսկ այն կիսատ թղթի ստորագրումը, որը կոչվում է «Խաղաղության Պայմանագիր/Համաձայնագիր»: Մի՞թե այսքանն էլ բավական չէ հասկանալու համար, որ խնդիրը Ղարաբաղը չի :

Ավելին: Շատ հստակ են, հետևողական ու պաշտոնական` Ադրբեջանի պահանջները ԽՊ-ի թղթից դուրս.

• Հայաստանի ապառազմականացում,
• «Զանգեզուրի միջանցք»,
• Ադրբեջանցիների վերադարձ Հայաստան,
• Արտաքին քաղաքականության մեջ Արևմուտքի հետ կապերի սահմանափակում,
• Ռազմատուգանքի վճարում։

Եթե կան մարդիկ, որոնք իրենց համարում են քաղաքական կարծիք կրող ու չեն տեսնում, որ այս պահանջները պատահականություն չեն, զուտ տակտիկա չեն, այլ պետական հետևողական քաղաքականություն, որի նպատակն է Հայաստանի նկատմամբ Ադրբեջանի գերակայության հաստատումը, ապա ես այլևս չգիտեմ ինչ մտածեմ ու ասեմ: Ընդորում, այս պահանջները հստակ միտում ունեն` Հայաստանի ինքնիշխանության սահմանափակում, հատկապես.

• Ռազմական ոլորտի վերահսկում,
• Արտաքին հարաբերությունների վերահսկում,
• Սահմանադրության փոփոխություն։

Երևի ավելորդ է ասել, որ այս պահանջների զգալի մասը բխում է նաև ռուսական քաղաքականությունից:

Ակնհայտ է, որ նույնիսկ թղթի ստորագրումից հետո, խաղաղությունն այն տեսքով, որով մենք ենք պատկերացնում հավասար հարաբերություններ երկու կողմերի միջև, առանց թշնամական և ուժային սպառնալիքի վրա հիմնված պահանջների, չի լինելու: Եվ որն է լինելու «խաղաղասերների» պատասխանը սրանց: Կա ընդամենը երկու տարբերակ կա’մ համաձայնել և շարունակել Հայաստանի «խաղաղեցումը», կա’մ մերժել և, փաստորեն, ընտրել պայքարի և կռվի ուղին: Մնացածը դեմագոգիա է, չկա երրորդ տարբերակ: Եթե խաղաղությունն ամենից վեր է ու գլխավոր նպատակ անխուսափելի է Անկախության ստորադասումը դրան և հրաժարումն անկախությունից:

Արդեն իսկ կորցրած Արցախից անվերջ հրաժարումը, առավել ևս, խաղաղության չի բերի, ինչպես իրական Արցախից հրաժարվելը չբերեց:

4. Մեր աչքի առաջ պայթեց հայկական քաղաքական էլիտաների սիրած փուչիկը «Ղարաբաղյան հարցի» լուծումը: Ըստ այդմ Ղարաբաղի հարցը «լուծվել է», բայց մեղր ու կարագ չի հոսում, սահմանները չեն բացվում, առևտուրը չի ծաղկում, փոխզիջման քաղաքականության ակնարկ անգամ չկա հարևան պետության կողմից: Եվ այստեղ կապ չունի հայկական քաղաքական էլիտաների միասնական գաղափարախոսությունը «պետք էր գլխանց հանձնվել, այլ ոչ թե կռվել», որն, ի դեպ, միավորում է բոլորին առաջինից մինչև չորրորդ, և որը հազարապատիկ կարևոր է, քան նրանց բոլոր իրական և թվացյալ տարբերությունները: Հենց իրենք են բացահայտում, որ, օրինակ, նույն Զանգեզուրի պահանջը կար շատ ավելի վաղ, քան պատերազմը: Եվ նոյեմբերի 9-ին հանձնվելը չբերեց և չէր էլ կարող բերել գոնե Արցախի մնացորդի պահպանմանը կամ, գոնե, Հայաստանի սահմանների անվտանգությանը: Այլ իրականություն ունենալու միակ իրական տարբերակը կռիվը շարունակելն ու հաղթելն էր: Դա միայն հնարավոր կլիներ, եթե լիներ գիտակցություն կռիվը Ղարաբաղյան չէ, այլ Հայաստանյան ու հանուն անկախության: Այն հիմա էլ է այդպիսին: Բայց պարզ է, որ հանուն Հայաստանի էլ պատրաստ չեք պայքարել, ինչ ինքնախաբեությամբ էլ զբաղվեք դա փաստ է: Եվ երբ անկախության հարցը ուղիղ դրվի անխուսափելիորեն պատասխանելու եք` մենք չենք կարող պաշտպանել մեր անկախությունը: Դա նույնպես երկաթյա փաստ է, որը տեսել եմ բոլորիդ աչքերում:

5. Մյուսների համար: Չկա ու չի եղել ոչ մի առանձին «Ղարաբաղի հարց», առավել ևս դրա լուծում, կարգավորում և դրա արդյունքում խաղաղություն: Ինչպես տեսանք, հենց սկզբից էլ չի եղել «Ղարաբաղյան շարժում», դա Անկախության պայքար էր: Առավել ևս 2020 թ-ին եղել է Անկախության պատերազմ, որը շարունակվում է ցայսօր, և ոչ մի ԽՊ` ստորագրած թե ոչ, մեզ չի փրկի այդ իրողությունից: Եղել է և կա «Հայաստանի հարց», «Անկախության հարց» ու մեզ պարտադրված պայքար: Այդ պայքարում պետք է դրվի միայն հաղթելո’ւ նպատակ:

Անկախության պայքարը վերաբերում է թե’ ներքին, թե’ արտաքին քաղաքականությանը: Տարբերություն չկա:

Իսկ թե ինչպիսի Հայաստան կունենանք այդ պայքարի արդյունքում, այդ թվում ինչպիսի տարածքով, դա կախված է հանգամանքներից և պայքարի պարտադրված ուժգնությունից:

Հ.Գ.: Ի դեպ, Նիկոլ Փաշինյանը հերթական անգամ ապացուցեց, եթե դեռ ապացույցների կարիք կա, որ ոչ մի խորամանկ պլան չունի, այլ իրոք մտածում է այն, ինչ ասում է: Իսկ դուք ուզում եք հավատալ, թե խորամանկ պլան կա` զուտ ձեր կոմֆորտի համար: Եվ այդ ճանապարհով գնալու եք մինչև մինչև Հայաստանի անկախությունից հրաժարում, որովհետև այլ տարբերակ չկա, եթե ընտրել եք կոմֆորտի գոտում մնալու ճանապարհը: